نقد فیلم جزیره سگ‌ها Isle of Dogs

اگر به ژاپنِ امروزی سفر کنید و به شهرهای آن با دقت نگاه کنید متوجه غیبت سگ و گربه‌های بدون صاحب (ولگرد یا آزاد) در کوچه و خیابان‌ها می‌شوید. احتمالاً این یک برنامه ی دولتی است که با جدیت دنبال می شود. اما فروشگاه‌هایی که توله‌سگ‌های بامزه و زیبا را با قیمت‌هایی به‌مراتب بیشتر از کشورهای دیگر عرضه می‌کنند کم نیستند. آیا این الهام‌بخش کارگردان آمریکایی "وس اندرسون Wes Anderson" برای ساخت این اثر بوده است؟ دراین‌باره مشکوکیم اما در صورت درست بودن، آن یک کنایه‌ی فرهنگی به مردم سرزمینی است با ناسازگاری‌های عجیب. ژاپنی‌ها در گذشته از سر نیاز و اکنون از روی تفنن به خوردن یکسره‌ی موجودات آبزی که خیلی از آن‌ها طعم و مزه‌ی خاصی هم ندارند ادامه می‌دهند و علیرغم نگرانی کل بشریت تا نسل نهنگ‌های عظیم‌الجثه را برنکنند آرام نمی‌گیرند. شگفتا که پس از جنگ جهانی دوم این مردم، بسیار آرام و مهربان شده‌اند. بد نیست بدانید که دولت‌های ژاپنی برای حل برخی مشکلات اجتماعی و یا پیشگیری از آن‌ها به روش‌های غیر دمکراتیک متوسل می‌شوند. مثلاً صلاح نمی‌دانند که مردم از بسیاری از اخبار خصوصاً از نوع خارجی مطلع شوند و شبکه‌های تلویزیونی آن‌ها به شکل غیرمعمولی پر است از یک سری برنامه‌های سطحی به‌ظاهر سرگرم‌کننده که حرافی نقطه‌ی ثقل آن‌ها است. به‌هرحال دلیل دولت ژاپن برای پاک‌سازی شهرها از سگ و گربه و منافع و مضار آن بر ما مشخص و یا لااقل قابل درک نیست اما آن انگیزه‌ی مناسبی بوده تا یک کارگردان سینما از رهگذر رابطه‌ی احساسی انسان و سگ، موجودی که دوستان و دشمنان سرسختی میان آدمیان دارد، به اثبات این نظریه بپردازد که "هرکه به سگ زور بگوید با انسان نیز همین را می‌کند". ممکن است خود کارگردان و مشاورانش قائل به این موضوع نباشند و شیفتگی‌اشان به سینمای ژاپن را توجیه کارشان عنوان کنند اما با آنچه بر پرده‌ی سینما می‌بینیم فکر می‌کنم حق بیشتر با ما خواهد بود.

سینمای شخصی اندرسون نسبت به سایر کسانی که شخصی فیلم می‌سازند مشتریان بیشتری دارد. حتی شده که مجموع تلاش‌هایش به شاهکار همه‌کس پسندی مانند "هتل بزرگ بوداپست The Grand Budapest Hotel" منتهی شود. دلیل آن اجازه دادن به دیگران به شکل مشارکت تأثیرگذار در بسط ایده‌ی کوچک اولیه‌اش و دقت به جزئیات است نه صرفاً داشتن یک ایدئولوژی تحسین‌شده. آخرین فیلم او یک انیمیشن پرزحمت است که یک تیم صد نفره به مدت دو سال و نیم زمان را صرف آماده‌سازی عروسک‌ها، دکورها و فیلم‌برداری از آن‌ها کرده‌اند.ماجرا درباره‌ی یک شهردار خودکامه است که طی یک تصمیم حزبی تمام سگ‌ها را به دلیل شیوع آنفولانزای سگی به یک جزیره متعفن که محل دپوی زباله است تبعید می‌کند. برادرزاده‌ی 12 ساله‌ی وی پسری به نام آتاری که تحت سرپرستی خودش قرار دارد دزدکی به این جزیره رفته و به خود مأموریت می‌دهد تا سگش را نجات داده و از آن جهنم بیرون بکشد. یک فانتزی سیاسی برخلاف رویه‌ی معمول انیمیشن‌های آمریکایی که اندرسون در آن به تقلید از خود مشغول شده است. اثری با میزانسن بی‌نظیر که با بزرگ کردن تمام اجزای مینیاتوری شده‌ی صحنه می‌توانید جزئیات شگفت‌انگیز واقعی آن را در زیر ذره‌بین مشاهده کنید. کارگردان در جایی به موضوع زباله و مکان جمع‌آوری آن اشاره کرده و آن را جرقه‌ی ابتدایی ساخت این فیلم قلمداد کرده اما تصور می‌شود شکل نهایی آن در هیبت ژاپنی‌اش به "کونیچی نومورا Kunichi Nomura” برمی‌گردد که به خواسته‌ی کارگردان به جمع نویسندگان اضافه شده بود. فیلم‌سازان غربی همواره نسبت به سینمای جدا افتاده‌ی ژاپن نگاه تحسین‌آمیزی داشته‌اند. کپی‌های هالیوودی از آثار آن‌ها تا آنجا که خبر داریم نه‌تنها رضایت‌بخش نبوده بلکه تأسف‌بار هم نام‌گرفته‌اند. اما اخیراً گرفتن الهام از فرهنگ و فضای این کشور به همراه نشان دادن عناصر ژاپنی موجب پدید آمدن فرآورده‌های مرکبی شده است که فیلسوفانه و با ارزش به نظر می‌آیند که ممکن است سرانجام به پدید آمدن نوعی زیر سبک بیانجامد. در این میان، گونه‌ی انیمیشن ظرفیت بیشتری برای نمایش ایده‌ی غربی در ظاهر ژاپنی یا بالعکس دارد. "لاک‌پشت قرمز The Red Turtle" ، "کیوبو و سازش kubo and the two strings" و همین فیلم از این نمونه‌اند. با تماشای "جزیره‌ی سگ‌ها" خیلی به یاد فیلم‌های "کوروساوا" و "میازاکی" یا مکاتب آن‌ها نمی‌افتیم و احتمالاً گفته‌ی اندرسون درباره تحت تأثیر این دو شخصیت قرار داشتن برای آفرینش این فیلم بیشتر به ادای احترام می‌ماند تا یادآوری آن‌ها. بااینکه فیلم تا حدودی شبیه گوش دادن به سخنرانی‌های سیاستمداران از کار درآمده اما نهایتاً اندرسون در زمینی که از زباله‌های انسانی انباشته‌شده ما را به یک پیاده‌روی نه خیلی مهیج می‌برد تا با ارگانیسم های وفاداری آشنا شویم که در آنالیز درست مسائل از ما پیشی گرفته‌اند و دست‌آخر قرار است ما را از منجلاب سیاسی بازی و شرارت‌های حال بهم زن آن نجات دهند.